Мария Алабян,

МГУ им. Ломоносова,5 курс

МАРХА МИНКО

Человек, пугавший свою жену

Она никогда ничего об этом не говорила. Ни словом не обмолвилась. Хоть бы раз дала понять, что это ее раздражает или что она не может этого выдержать. Тогда бы он, возможно, остановился.

Схаафер, коренастый и высокий сорокалетний мужчина с добродушным лицом и светло-голубыми детскими глазами, был сутул и медлителен, словно человек, заранее уставший от всех дел, своих и чужих. Еще молодым он женился на Элсе, холодной уравновешенной женщине, от которой исходило умиротворение. Детей у них не было. Сначала они просто не хотели, а когда задумались — врач не дал им надежды. Элсе оказалась бесплодной.

Однажды Схаафер пришел домой и не застал, вопреки обычному, жены в гостиной.

– Куда она могла  подеваться? - спросил он сам себя.

Удивившись на мгновение, он начал действовать: подошел к стенному шкафу, залез в него и опустился между висящей одеждой на пол. Впрочем, ему тут же захотелось вылезти, но в этот момент вошла Элсе.

«Посижу-ка я тут еще немножко», - подумал он. Ему казалось чрезвычайно забавным наблюдать за женой сквозь замочную скважину. Это давало ему возможность узнать ее с другой стороны. Люди, оказавшись в помещении одни, начинают порой действовать очень необычно. Стоят на одной ножке, выкидывают танцевальные па или же высовывают язык. Однако Элсе не делала ничего необычного. Она накрывала на стол точно так же, как если бы видела Схаафера. Это его разочаровало.

Довольно скоро сидение в шкафу начало ему наскучивать, а из-за скрюченного положения, которое он был вынужден принять, стало неудобно и тесно. Но просто так вылезти из шкафа ему было стыдно. Единственным решением было напугать жену: таким образом он смог бы объяснить свое пребывание в шкафу. Пока она стояла к нему спиной, он распахнул дверцу и вылетел наружу с ревом, какой издают мальчишки, подражающие пожарной машине.

– А, это ты, - сказала она, лишь чуть повернувшись, и продолжила накрывать на стол.

Это показалось ему странным. «Моя жена не испугалась, она не боится! - думал он, - как такое возможно?» В следующий раз он придумает что-нибудь ещё.

Однажды вечером он сидел у камина и читал. Жена чинила одежду за столом. Единственными звуками, проникавшими в комнату, был голос соседского радио и каждые четверть часа скрип трамвая на повороте. Он посмотрел на жену. Та сидела прямая, словно свеча. И лишь руки ее двигались при шитье.

Он тихонько закрыл книгу, положил ее на журнальный столик, а сам осторожно соскользнул со стула и пополз на четвереньках в сторону Элсе. Ему стоило немалых усилий передвигаться, не издавая ни звука. Оказавшись рядом с ней сзади, он еще пару секунд оставался в таком положении, наполовину выпрямившись и задержав дыхание.

– Гав! - вдруг рявкнул он, словно настороженный пес, который слышит чье-то приближение за дверью. - Гав-гав!

– Что ты сказал? - Жена пристально смотрела на свою иглу, потом с безукоризненной точностью вдела в ушко новую нить.

Схаафер с трудом выпрямился и снова уселся перед камином. После этого случая что только он ни делал, чтобы напугать Элсе. Посреди ночи он вдруг с жутким криком начинал кататься по кровати и полу. Он стоял, обернувшись простыней с головы до пят и водил туда-сюда ключом по ее пальцам ног. Он надевал страшные маски и звонил в дверь. Ничего не работало. Она никогда не пугалась и ни разу не спросила, для чего он все это делает. Казалось, будто она просто не умеет, не в состоянии испугаться. Потому-то он и продолжал свои попытки.

Его тучность не удерживала его от регулярных посещений тесного стенного шкафа. Он издавал в нем разные звуки, скребся ногтями по внутренней стороне дверцы или бросал сквозь щель между дверцами вилки и ложки в сторону жены. В один прекрасный день, когда ее не было дома, он проделал в стене коридора дырочку, через которую потом гнал воздух с помощью кузнечных мехов, когда она проходила мимо в темноте.

Она оставалась невозмутимой, будто была глуха, слепа и бесчувственна, - и его обеспокоенность еще больше возросла. «Все-таки это ненормально», - думал он. Даже в тот раз, когда он, услышав, как она выходит из кухни, лег на пол перед дверью с перекошенным ртом, раскинутыми руками, неподвижный, как одни лишь покойники могут лежать, даже тогда она не показала виду, что что-то заметила. Держа в руках поднос с чаем, она просто перешагнула через него. С тех пор он хорошо осознал, что что-то с Элсе было не в порядке. «Ее надо показать врачу», - решил он. Сам он уже сделал все, что было в его силах.

Однажды за обедом он между делом заговорил о скрытых заболеваниях и о людях, которые с ними живут, в то время как их можно быстро вылечить.

– Возьми, например, доктора Термёйлена, - начал Схаафер, - он, должно быть, хороший специалист, знающий человек. Он-то во всем разберется.

– Правда? - спросила она.

– Конечно, я уже столько слышал о нем,  все знакомые его хвалят. Если бы я был чем-то болен, уже завтра сидел бы у него в приемной.

Он восторженно рассказывал о поразительных результатах, достигнутых доктором Термёйленом и совершенно забыл о своем супе.

– Ешь, а то остынет, - сказала она тихо.

Он спохватился и хотел было приняться за суп. Не тут-то было. Он нечаянно уронил салфетку и нагнулся, чтобы достать ее из-под стола, и, сам того не желая, вдруг коснулся ноги жены. Он не сразу все осознал. Это было не больше, чем легкое прикосновение, ласка.

Но она завизжала. Она начала кричать так истошно и пронзительно, что прибежали соседи. Она не могла остановиться. Она продолжала вопить и тогда, когда ее уводили, а он сидел пригвожденный к стулу, с салфеткой в руке.

– Мы просто ели суп, - объяснял он позднее врачу.

Оригинал

MARGA MINCO

DE MAN DIE ZIJN VROUW LIET SCHRIKKEN

Ze zei er nooit iets van. Met geen woord roerde ze het aan. Had ze maar eens één keer laten blijken dat het haar ergerde of dat ze er niet tegen kon. Misschien zou hij er dan niet mee door zijn gegaan.

Schaaver, een grote, zwaargebouwde veertiger met een vriendelijk gezicht en lichtblauwe kinderogen, had de gebogen houding en de traagheid van iemand die al bij voorbaat moe is van eigen en andermans bezigheden. Hij was jong getrouwd met Else, een koele, evenwichtige vrouw, van wie iets kalmerends uitging. Hun huwelijk bleef kinderloos. In de eerste jaren wilden ze geen kinderen, maar toen ze er over begonnen te denken, gaf de dokter hun geen hoop. Else bleek onvruchtbaar.

Op een dag kwam Schaaver thuis en trof zijn vrouw niet zoals gewoonlijk in de zitkamer aan. «Hé, waar is ze?» vroeg hij zich af. In die éne sekonde van verbazing handelde hij. Hij liep naar de muurkast en liet zich tussen de kleren op de grond zakken. Eigenlijk had hij er meteen weer uit willen gaan, maar op dat ogenblik kwam Else binnen.

«Laat ik nu nog maar even blijven zitten,» dacht hij. Hij vond het wel grappig zijn vrouw door het sleutelgat te bespieden. Het bood hem de kans haar van een heel andere kant te leren kennen. Mensen die alleen in een vertrek zijn gedragen zich dikwijls zeer wonderlijk. Ze gaan soms op één been staan, maken danspasjes of steken hun tong uit. Maar Else deed niets bizonders. Zij dekte de tafel precies zoals ze gedaan zou hebben als hij zichtbaar was geweest. Dat stelde hem teleur.

Al gauw begon het hem in de kast te vervelen, en door de gebukte houding die hij gedwongen was aan te nemen kreeg hij het benauwd. Maar zonder meer de kamer instappen leek hem gênant. De enige oplossing was haar aan het schrikken te maken. Daarmee zou zijn aanwezigheid in de kast verklaard zijn. Terwijl zij met haar rug naar hem toestond, wierp hij de kastdeur open en sprong naar buiten met het geloei van een jongen die de brandweer nadoet.

«O, ben jij «t?» zei ze. Ze had zich even omgedraaid en ging gewoon door met tafeldekken. Dat vond hij vreemd. «Mijn vrouw schrikt niet,» dacht hij. «Hoe is «t mogelijk.» De volgende keer zou hij het anders aanpakken.

Hij zat op een avond te lezen bij de haard. Zijn vrouw was aan tafel bezig met verstelwerk. De enige geluiden die tot de kamer doordrongen waren afkomstig van de radio van de buren en van de tram die om het kwartier door de bocht schuurde. Hij keek naar de rug van zijn vrouw. Ze zat kaarsrecht. Alleen haar handen bewogen.

Zacht sloot hij het boek. Hij legde het op het rooktafeltje, liet zich behoedzaam van zijn stoel glijden en kroop op handen en voeten naar die van Else. Het kostte hem vrij veel inspanning zich te verplaatsen zonder geluid te maken. Eenmaal vlak achter haar gekomen bleef hij nog even half opgericht zitten, met ingehouden adem.

«Woef,» riep hij plotseling, als een waakse hond die iemand aan de deur hoort, «woef-woef!»

«Wat zei je?» vroeg zijn vrouw. Ze tuurde scherp naar het oog van haar naald, om er daarna feilloos een nieuwe draad door te steken.

Schaaver kwam moeizaam overeind en zette zich weer bij de haard. Na deze ervaring probeerde hij van alles om Else aan het schrikken te maken. Midden in de nacht liet hij zich met een akelige schreeuw uit bed rollen. Hij stond met een laken om aan het voeteneind en ritste met een sleutel over haar tenen. Hij zette een afgrijselijk masker op en belde aan. Niets hielp. Ze schrok niet en ze vroeg hem nooit waarom hij die dingen deed. Het was of ze niet kón schrikken. Daarom zette hij zijn pogingen voort.

Zijn zwaarlijvigheid weerhield hem er niet van geregeld in de krappe muurkast te kruipen. Hij maakte er geluiden, krabde met zijn nagels aan de binnenkant van de deur of gooide door de kier lepels en vorken in de richting van zijn vrouw. Op een dag dat ze niet thuis was boorde hij in de gangmuur een gaatje, waar hij met een blaasbalg luchtstoten doorheen joeg als ze er in het donker langsliep.

Ze bleef onverstoorbaar, alsof ze doof, blind en ongevoelig was. Het deed zijn bezorgdheid toenemen. «Dat kan toch niet normaal zijn,» dacht hij. Zelfs die keer dat hij haar uit de keuken hoorde komen en voor de deur op de grond was gaan liggen met een scheefgezakte mond, de armen gespreid, roerloos zoals alleen een dode liggen kan, zelfs toen had ze niets laten merken. Met het theeblad in haar handen stapte ze rustig over hem heen. Sindsdien stond het voor hem vast dat er met Else iets niet in orde was. «Ze moet naar een zenuwarts,» besloot hij. Híj had er alles aan gedaan wat hij kon.

Op een middag aan tafel bracht hij terloops het gesprek op verborgen kwalen, waarmee de mensen maar rond blijven lopen terwijl ze makkelijk genezen kunnen worden. «Die dokter Termeulen bijvoorbeeld,» zei hij, «dat moet een uiterst kundige man zijn. Die komt er wel achter.»

«O ja?» zei ze.

«Ja,» zei hij. «Ik heb hem al door zoveel kennissen horen roemen. Als ik iets had zat ik morgen bij hem in de wachtkamer.» Geestdriftig vertelde hij over de frappante resultaten die dokter Termeulen bereikt had. Hij vergat er zijn soep door.

«Laat niet koud worden,» zei ze zacht.

Haastig wilde hij aan zijn soep beginnen. Het kwam er niet van. Hij liet zijn servet vallen en moest diep bukken om het van onder de tafel op te rapen. In zijn onhandigheid raakte hij daarbij even het been van zijn vrouw. Hij besefte het niet eens. Het was niet meer dan een aaitje.

Maar ze begon te gillen. Ze begon zo verschrikkelijk te gillen dat de buren kwamen toelopen. Ze kon niet meer ophouden. Ze gilde nog toen ze haar wegbrachten, terwijl hij vastgenageld op zijn stoel bleef zitten, het servet in zijn hand.

«We zaten gewoon soep te eten,» verklaarde hij later tegen de dokter van de kliniek.

Dat is geen interesse meer, dat is een obsessie. Het probleem in Nederland lijkt mij niet langer een tekort aan historisch besef; het probleem lijkt mij dat er binnenkort alleen nog maar historisch besef is. Over de toekomst hoor je niemand meer.

Die obsessie gaat gepaard met een misschien nog wel verrassender fenomeen: de plotselinge hartstocht voor Nederlandse geschiedenis in het buitenland. Vooral in de Angelsaksische wereld kun je van een heus subgenre spreken, dat bestaat uit populaire geschiedenisboeken waarin Nederland wordt opgehemeld als een land dat een kleine eeuw lang – de zeventiende – in vrijwel alles zijn tijd vooruit was. Alles waarvan men dacht dat men het in het verleden zelf bedacht of uitgevonden had, blijkt in werkelijkheid rechtstreeks of indirect uit Nederland afkomstig. [...]

En Nederland zelf? Het lijkt erop dat al die befaamde buitenlandse historici oog hebben gekregen voor aspecten van de geschiedenis van Nederland die hier onopgemerkt gebleven zijn of domweg veronachtzaamd. Die knusse bestsellers over een onmiskenbaar Nederlands verleden, de stichting van een museum vol nationale geschiedenis, oproepen vanuit de politiek om Michiel de Ruyter te installeren als een boegbeeld van onze nationale identiteit, zijn dat tekenen die op een krachtig en positief zelfbewustzijn duiden? Of is eerder het tegenovergestelde het geval, en zijn het stuk voor stuk symptomen van een verlangen naar het verleden als vluchtplaats? Moet je nationale obsessie met de vaderlandse geschiedenis opvatten als een manier om het complexe en verwarrende heden niet onder ogen te hoeven zien?

Een dergelijke angstige houding staat haaks op de mentaliteit die al die buitenlandse historici in hun studies over het zeventiende-eeuwse Nederland prijzen. De herontdekking van Nederland als internationaal rolmodel gaat gepaard met een nadruk op eigenschappen die in ons eigen land vandaag de dag eerder angst lijken in te boezemen dan bewondering: openheid naar de wereld toe, tolerantie jegens wat anders is, nieuwsgierigheid naar wat onbekend is, durf om het vreemde te verkennen.

Noem het de VOC-mentaliteit.

De manier waarop we met ons verleden omgaan zegt alles over hoe we in het heden staan. De wereld waarin wij leven dwingt een open houding tegenover onze geschiedenis af. De processen van globalisering en immigratie hebben ons bewust gemaakt dat nationale geschiedenis niet langer een soort lotsbestemming is. Terwijl in andere landen het nationaal perspectief steeds vaker wordt losgelaten en er een bredere kijk ontstaat op historische gebeurtenissen in het hier louter herkenning en zelfbevestiging wat de klok slaat. Terwijl men in het buitenland de geschiedenis van Nederland ontdekt als een broedplaats van ideeën, worstelen wij mer Greet Hofmans.

In de discussies rondom de canon van de vaderlandse geschiedenis heeft men zich vaak afgevraagd hoe je nog betrokkenheid met het verleden kunt bewerkstelligen wanneer de inwoners van een land in toenemende mate ergens anders vandaan komen of geen sterke nationale gevoelens meer koesteren, omdat ze nu eenmaal de hele wereld in hun zak hebben. ik maak mij daar niet zoveel zorgen over. Niemand kan leven zonder geschiedenis, niemand wil leven zonder geschiedenis. Maar identificatie met het verleden hoeft niet lang altijd samen te vallen met het idee van een nationale identiteit. Juist in een in toenemende mate versnipperde wereld zullen mensen zich willen binden aan een plek waar ze zich bevinden. Het is dan ook geen toeval dat de nadruk in de geschiedschrijving de laatste tijd steeds sterker is komen te liggen op de zogenaamde plaatsten van herinnering. Het is, ongeacht waar je vandaan komt, gemakkelijker je te verplaatsten in de geschiedenis van een plek waar je je bevindt, dan in een groot, overkoepelend nationaal verhaal.